A Study in the Linguistics-Philosophy Interface

Autor jest profesorem w Katedrze Lingwistyki Formalnej Uniwersytetu Warszawskiego, członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. W anonsowanej książce przedstawia swe refleksje prowadzące, jego zdaniem, do ustalenia podstaw dającego się przyjąć światopoglądu racjonalnego. Ów światopogląd jest rozumiany jako uznanie tez najogólniejszych, jakie można wyczytać z semantycznej, tzn. poznawczej, strony Języka – jako szczególnego środka ujmowania przez ludzi wszelkich stanów rzeczy. Wprawdzie Język uobecnia się zawsze w postaci konkretnych, bardzo różnych w swych szczegółach, języków używanych i kształtowanych przez lokalne wspólnoty mówiących. Jednakże wszystkie języki mają swą stronę uniwersalną: odbija się w nich całokształt stanów rzeczy. Ten zaś, czyli Rzeczywistość, ma rysy ogólne („transcendentalne”), którymi zawsze interesowała się filozofia jako swym szczególnym przedmiotem (innym niż te, jakimi zajmują się różne specyficzne dziedziny wiedzy). Owe rysy ogólne Rzeczywistości może odsłonić tylko uważna obserwacja języka. W tym przekonaniu autor podejmuje rozważania z zakresu analizy języka (ongiś projektowane nade wszystko przez Leibniza), które pozwalają mu proponować odpowiedzi na pytania światopoglądowe. Na tej drodze uznaje za centralny filar Rzeczywistości proste, jego zdaniem, zjawisko mające swój odpowiednik pojęciowy w postaci wyrażenia „(ktoś) wie o kimś / o czymś, że ...". Jemu poświęca najwięcej miejsca. Drugim, równie prostym, filarem ma być „działanie", którego najbardziej elementarnym wysłowieniem jest (symetryczne wobec pierwszego) wyrażenie „(ktoś) zrobił z kimś / z czymś tak, że ...". W najściślejszym związku z nimi pozostają nieredukowalne pojęcia kryjące się za wyrażeniami „ktoś" i „coś". W książce roztrząsane są liczne problemy, jakie nasuwają wszystkie wymienione oraz niektóre inne pojęcia, a także różne aspekty ich funkcjonowania. Są to zarówno problemy filozoficzne, jak i problemy należące wyraziście do pogranicza lingwistyki i filozofii, takie jak obszernie omawiane kategorie „imion własnych” lub „mowy wewnętrznej”. Odpowiednie pytania i tezy są prezentowane i uzasadniane szczegółowo. Światopogląd wyłaniający się z rozważań zawartych w książce jest pewną wersją dobrze skądinąd znanego „dualizmu” (nie-kartezjańskiego) i „teizmu”. W osobnych rozdziałach przedstawia autor swoją (nawiązującą do Traktatu Wittgensteina) interpretację jednego z głównych zjawisk doniosłych światopoglądowo – zjawiska zdolności językowej i efektywnego funkcjonowania języków, wraz z kluczowym typem działania językowego oznaczonym jako „(ktoś) powiedział, że ...” W ślad za tym, w kolejnych rozdziałach, podaje również interpretację fenomenu, który uważa za całkowicie zależny od języka, a zarazem nieuchronnie językowi towarzyszący – fenomenu wartościowania, w szczególności wartościowania moralnego i estetycznego.